Σε μια εποχή που η λογική άρχιζε να αποκαθηλώνει τους θεούς και η επανάσταση απελευθέρωνε τα κορμιά από τα δεσμά της φεουδαρχίας, ένας άνδρας ανέβηκε στη σκηνή της ιστορίας προκαλώντας τρόμο, θαυμασμό και αηδία. Ο Ντονασιέν Αλφόνς Φρανσουά ντε Σαντ, γνωστός ως Μαρκήσιος ντε Σαντ, ήταν ευγενής, συγγραφέας, φιλόσοφος — αλλά κυρίως, ένα σύμβολο της ανθρώπινης επιθυμίας όταν απελευθερωθεί πλήρως από κάθε ηθικό περιορισμό.
Γεννημένος το 1740 στο Παρίσι, ο Μαρκήσιος έζησε ανάμεσα στην αριστοκρατική χλιδή και στην απόλυτη παρακμή. Οι επιθυμίες του τον οδήγησαν σε σκάνδαλα, δίκες, φυλακίσεις και τελικά στο άσυλο φρενοβλαβών Σαραντόω, όπου και πέθανε το 1814. Κατηγορήθηκε για βιασμούς, βασανισμούς, ασελγείς πράξεις, ακόμη και για δηλητηριάσεις. Αλλά πίσω από το προσωπείο του “τέρατος”, κρυβόταν ένας στοχαστής που έθεσε τα πιο ριζοσπαστικά ερωτήματα για τη φύση της ηθικής, του σώματος και της εξουσίας.
Διαστροφή ή φιλοσοφία;
Οι “διαστροφές” του ντε Σαντ δεν είναι απλώς σαδιστικά φαντασιακά, όπως τις παρουσιάζει το κοινό στερεότυπο. Στα έργα του – όπως 120 Μέρες στα Σόδομα, Φιλοσοφία στο Μπουντουάρ και Ζυστίν – δεν καταγράφει απλώς πράξεις βίας και σεξουαλικής εκτροπής. Χρησιμοποιεί την ακραία ηδονή ως φιλοσοφικό εργαλείο. Για εκείνον, η αρετή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα κοινωνικό κατασκεύασμα και η αμαρτία μια αυθαίρετη κατηγορία.
Οι χαρακτήρες του βασανίζουν, βιάζουν, σκοτώνουν όχι μόνο για απόλαυση, αλλά για να καταρρίψουν την ίδια την ιδέα της φυσικής τάξης. Η απόλυτη ελευθερία, σύμφωνα με τον ντε Σαντ, προϋποθέτει την άρνηση κάθε κανόνα. Ο Θεός, η ηθική, ο νόμος — όλα τίθενται υπό αμφισβήτηση. Σε έναν κόσμο που διαλύεται, το σώμα γίνεται ο μοναδικός φορέας αλήθειας.
Σαδισμός
Η λέξη “σαδισμός”, εμπνευσμένη από το όνομά του, εγκλωβίζει την κληρονομιά του σε μια ιατρική ή εγκληματολογική ερμηνεία. Κι όμως, ο μαρκήσιος ντε Σαντ δεν ήταν απλώς ένας “διαστροφικός”. Ήταν, όπως τον είδε ο Μπατάιγ, ένας ποιητής της ακραίας εμπειρίας. Για τους υπαρξιστές, ήταν ένας πρόδρομος. Για τον Φουκώ, ένας καθρέφτης της πειθαρχικής κοινωνίας. Για τη σύγχρονη ψυχανάλυση, ένα αναγκαίο σοκ.
Καταραμένος ή προφήτης;
Σήμερα, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ βρίσκεται σε ένα περίεργο μεταίχμιο: καταδικασμένος από τους ηθικολόγους, αλλά και ενταγμένος στο πάνθεον της ελευθεροστοχίας. Η “διαστροφή” του δεν είναι μόνο σεξουαλική, είναι ριζικά φιλοσοφική. Ήταν ένας άνθρωπος που τόλμησε να ρωτήσει: αν η φύση είναι αδιάφορη, γιατί να μην είμαστε κι εμείς;
Και αυτή η ερώτηση συνεχίζει να αντηχεί, πιο ανατριχιαστικά ίσως, στον μεταμοντέρνο μας κόσμο, όπου η ελευθερία και η ηθική παραμένουν ακαθόριστα, ολισθηρά και αμφίσημα όπως ακριβώς και ο ίδιος ο Σαντ.
Διαβάστε επίσης: Ντέιβιντ Λιντς: Ένας οραματιστής της κινηματογραφικής τέχνης
