Η ελευθερία είναι μια έννοια που γοητεύει, εμπνέει και συχνά παρερμηνεύεται. Είμαστε συνηθισμένοι να τη θεωρούμε ως την απόλυτη δυνατότητα να πράξουμε αυτό που επιθυμούμε, χωρίς περιορισμούς και εμπόδια. Ωστόσο, η ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει στο κενό. Είμαστε κοινωνικά όντα, και αυτό σημαίνει πως η δική μας ελευθερία συνυπάρχει και αλληλεπιδρά με την ελευθερία των άλλων.
Λέγεται συχνά ότι κάποιος μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος μόνο αν σέβεται τα όρια της ελευθερίας του και δεν τα παραβιάζει σε βάρος της ελευθερίας των συνανθρώπων του. Αυτή η φαινομενική αντίφαση – ο περιορισμός ως προϋπόθεση της ελευθερίας – δεν είναι μόνο φιλοσοφική, αλλά βαθιά πρακτική. Η ελευθερία μας σταματά εκεί που ξεκινά η ελευθερία του άλλου, και αυτό το όριο δεν είναι ένα εμπόδιο, αλλά μια αναγκαία συνθήκη για να ζούμε μαζί.
Η εσωτερική αίσθηση του δικαίου
Φαίνεται πως όλοι μας διαθέτουμε μια εσωτερική αίσθηση που μας υποδεικνύει τα όρια της ελευθερίας μας. Ένα είδος ηθικής διαίσθησης που μας βοηθά να ξεχωρίζουμε το δίκαιο από το άδικο. Για παράδειγμα, θεωρούμε αυτονόητο ότι είναι λάθος να αφαιρέσουμε μια ζωή ή να οικειοποιηθούμε κάτι που ανήκει σε κάποιον άλλον. Αυτές οι πράξεις δεν χρειάζονται πολύπλοκα επιχειρήματα για να κατανοήσουμε ότι καταπατούν τα δικαιώματα και την ελευθερία των άλλων.
Αυτή η αίσθηση δεν περιορίζεται μόνο στα μεγάλα ζητήματα, όπως η δολοφονία ή η κλοπή. Επεκτείνεται και σε πιο λεπτές συμπεριφορές, όπως η εξύβριση, οι διακρίσεις ή οι αρνητικές προκαταλήψεις. Ακόμη και αν αυτές οι πράξεις δεν αφαιρούν φυσικά κάτι από κάποιον, θίγουν την αξιοπρέπειά του, περιορίζουν τις ευκαιρίες του και δηλητηριάζουν τις σχέσεις μας.
Όταν η διαίσθηση πρέπει να εξηγηθεί
Ωστόσο, τι συμβαίνει όταν αυτό που διαισθητικά κατανοούμε ως όριο πρέπει να το υποστηρίξουμε με λόγο και λογική; Πώς εξηγούμε σε κάποιον που αμφισβητεί ότι τα όρια της ελευθερίας είναι ουσιώδη;
Ένα από τα πιο βασικά επιχειρήματα βασίζεται στη λεγόμενη αρχή της αμοιβαιότητας. Αν θέλουμε οι άλλοι να σέβονται τη δική μας ελευθερία, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να σεβόμαστε και τη δική τους. Η κοινωνία λειτουργεί ως ένα αμοιβαίο συμβόλαιο, όπου όλοι συμφωνούμε σε έναν ελάχιστο κώδικα συμπεριφοράς για να ζούμε αρμονικά.
Μια άλλη προσέγγιση έρχεται από την αξία της αξιοπρέπειας. Κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, θρησκείας ή άλλων χαρακτηριστικών, έχει μια εγγενή αξία που δεν πρέπει να παραβιάζεται. Όταν καταπατούμε την ελευθερία κάποιου, δεν θίγουμε μόνο το δικαίωμά του να ενεργεί, αλλά και την ίδια του την υπόσταση ως ανθρώπινο ον.
Η ελευθερία ως ευθύνη
Η ελευθερία, λοιπόν, δεν είναι μόνο ένα δικαίωμα, αλλά και μια ευθύνη. Ευθύνη να πράττουμε με τρόπο που δεν περιορίζει τους άλλους, να εξετάζουμε τις συνέπειες των πράξεών μας και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για αυτές. Όταν κάποιος θεωρεί ότι η ελευθερία του του δίνει το δικαίωμα να αγνοεί τις ανάγκες και τα δικαιώματα των άλλων, τότε αυτή η ελευθερία μετατρέπεται σε αυθαιρεσία.
Ας θυμόμαστε πως η ελευθερία δεν είναι απόλυτη, αλλά σχετική. Η πραγματική ελευθερία δεν έρχεται από την απουσία περιορισμών, αλλά από την παρουσία δικαιοσύνης, αμοιβαίου σεβασμού και ισορροπίας. Μόνο όταν συνειδητοποιήσουμε ότι η ελευθερία μας εξαρτάται από την ελευθερία των άλλων, μπορούμε να ζήσουμε σε έναν κόσμο που τη σέβεται και την προάγει.
Διαβάστε επίσης: 5 κοκτέιλ που θα πίνουμε το 2025
